Een terugblik: wat speelde er in augustus, september en oktober 2020?
We zijn een paar maanden na onze laatste ronde die we in juli 2020 afnamen. In die maanden is er wel wat veranderd rondom de corona situatie in Nederland. In augustus, toen we richting het einde van de zomervakantie gingen, begon het virus opnieuw op te laaien in Europa. Ook in Nederland namen de besmettingen weer toe. Om het virus weer onder controle te krijgen, werd eerst gekozen voor een regionale aanpak, waarbij regio’s waarin de situatie zeer ernstig was, extra maatregelen kregen. Ook werd in deze periode de coronamelder app in gebruik genomen, om het bron- en contactonderzoek te ondersteunen. Terwijl de regels in Nederland weer langzaam strenger werden, ging de koning in oktober op vakantie naar Griekenland, wat veel mensen verontwaardigde. Op 13 oktober ging Nederland weer in een gedeeltelijke lockdown , die tot in december zal duren – misschien zelfs langer.
De deelnemers van de vierde ronde
Deze ronde waren er 1222 panelleden uitgenodigd en 1164 panelleden hebben de vragenlijst volledig ingevuld. De beschreven resultaten gaan dus over deze 1164 panelleden. In onderstaand schema staan de belangrijkste demografische kenmerken van deze groep mensen visueel weergegeven. In onze steekproef gaven 40 personen (3,4%) aan dat zij klachten hadden, zoals hoesten, koorts en/of kortademigheid, en 190 mensen (16,3%) waren getest op het coronavirus. In vergelijking met de maanden ervoor (mei; 1,5%, juni; 2,4%, juli; 4,7%), hebben veel meer mensen zich dus laten testen. Twaalf personen (1,0%) gaven aan het coronavirus te hebben. Daarnaast dachten 15 personen (1,3%) dat ze besmet zijn met het virus, maar zij waren niet getest. Deze steekproef is representatief voor de Nederlandse bevolking.
Voorzorgsmaatregelen
Als er in Nederland een landelijke uitbraak van een infectieziekte is, coördineert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de bestrijding van de ziekte. Dat is ook nu zo, bij de uitbraak van het nieuwe coronavirus. Om het virus maximaal te controleren, is er een aantal voorzorgsmaatregelen opgesteld waar wij ons als Nederlanders aan kunnen houden om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan.
De maatregelen die het RIVM hebben gecommuniceerd om verspreiding van het virus te voorkomen in oktober waren:
1) Was vaak je handen met water en zeep, daarna handen goed drogen.
2) Hoest en nies in de binnenkant van uw elleboog
3) Gebruik papieren zakdoekjes om uw neus te snuiten en gooi deze daarna weg
4) Schud geen handen
5) Houd 1,5 meter afstand (2 armlengtes) van anderen
In onze vragenlijst werd gevraagd in hoeverre men zich aan deze voorzorgsmaatregelen hield in de maand oktober.
In onderstaande grafiek ziet u hoe goed men zich aan de maatregelen hield in oktober. U kunt als u wilt de antwoordcategorieën aan- en uit zetten door te klikken op de bolletjes onderaan. Zo kan u bijvoorbeeld alleen de balken van “altijd” en “nooit” in beeld brengen door de rest uit te zetten.
Onderstaande grafiek toont de veranderingen in het naleven van de maatregelen over de tijd. Zoveel mogelijk thuiswerken wordt hierbij niet meer weergegeven, omdat het RIVM dat begin oktober nog niet als een van de hoofdpunten benoemde. Na de gedeeltelijke lock-down van 13 oktober werd dit weer wel nadrukkelijk geadviseerd.
Over de tijd heen lijkt er vrij weinig te veranderen als het gaat over het naleven van de maatregelen. In de loop van de zomer daalde het licht, maar in oktober kunt u zien dat het vaak of altijd naleven van de maatregelen weer iets toenam. Zo gaf 94,1% van de steekproef in oktober aan (bijna) nooit handen te schudden, en in juli was dit nog 89,9%. De afzwakkende trend in het navolgen van de maatregelen die we in de zomer zagen, lijkt dus verdwenen. Wanneer je dit percentage vergelijkt met onze eerste metingen in mei, zie je nauwelijks verschil (mei: 94,7% vs. oktober: 94,1%). Hetzelfde geldt voor de andere maatregelen. Het aantal mensen dat zich vaak of altijd aan de gestelde maatregelen hield, steeg licht ten opzichte van de zomer, maar was ietsje lager dan tijdens onze eerste meting in mei. Maar zoals te zien is in de grafiek gaat dit om kleine verschillen.
In de grafiek ziet u ook dat er een soort “rangorde” lijkt te bestaan binnen de maatregelen. Gedurende de hele studie periode hield men zich het vaakst aan de maatregel geen handen te schudden, en het minst vaak aan de papieren zakdoekjes maatregel. Sommige maatregelen lijken dus gemakkelijker na te leven dan andere.
Net als in de voorgaande maanden, hielden vrouwen zich over het algemeen beter aan de maatregelen dan mannen.
Nepnieuws
Onder nepnieuws vallen mediaberichten die (tot op heden) niet gegrond zijn en daarom als onjuist worden gezien. Als onderdeel van de vragenlijst kregen deelnemers stellingen te zien en wij vroegen hen in hoeverre ze deze als waar of niet waar inschatten. Wilt u zelf beoordelen hoe goed u nepnieuws kunt herkennen en weten hoe goed Nederland dit kan? Doe dan deze quiz.
De stellingen waarbij mensen het het vaakst fout hadden waren:
“Het is in de horeca voor bezoekers verplicht hun contactgegevens te registreren, anders kan hen de toegang geweigerd worden”
Deze stelling is onjuist: horecamedewerkers zijn verplicht hun klanten te vragen om zich te registreren, maar registratie is altijd vrijwillig. Niemand is dus verplicht om zich te registreren. Slechts 11,7% van de steekproef wist dit!
“Het coronavirus kan goed overleven in de vriezer”
Deze stelling is juist; in laboratoria worden virusdeeltjes juist vaak in de vriezer bewaard. Meestal is dit wel met behulp van een speciale vloeistof, maar ook zonder die vloeistof kan een virus een tijd overleven in de vriezer. Toch dacht 81,3% van onze steekproef dat dit niet waar was.
“De app CoronaMelder kan zien waar je precies bent (geweest)”
De laatste stelling waar veel mensen het verkeerde antwoord kozen, was deze over de CoronaMelder app. In onze steekproef dacht 70,3% dat deze app exact kan zien waar je bent (geweest), terwijl dat niet zo is. De app maakt gebruik van bluetooth; telefoons waarbij de app aanstaat, wisselen codes met elkaar uit, en die codes worden opgeslagen. Zo kan dus worden onthouden of jouw telefoon in de buurt is geweest van een telefoon waarop iemand later een besmetting doorgeeft. Maar waar deze codes worden uitgewisseld, dat wordt niet opgeslagen.
25 personen (2,1%) hadden alle stellingen verkeerd beoordeeld, en niemand had alle stellingen correct beoordeeld. Dit keer was er geen verschil tussen mannen en vrouwen. Net als in voorgaande maanden speelde ook opleidingsniveau weer een rol (zie de grafiek hieronder).
Wat interessant is om te zien in deze grafiek is het tijdsverloop. In juli zagen we al dat mensen dingen rondom corona onduidelijker begonnen te vinden: die trend lijkt doorgezet te zijn. In oktober hadden mensen in vergelijking met de maanden ervoor gemiddeld de minste stellingen goed.
Mediagebruik
In het onderzoek vroegen wij onze deelnemers ook via welke media zij nieuws over het coronavirus volgden.
Mensen vergaarden het vaakst informatie over het coronavirus via de TV of het internet. Het aantal mensen dat dagelijks het TV nieuws bekeek om meer over het virus te horen is gestegen van 41,9% in juli naar meer dan de helft (53,2%) in oktober. Net zoals in de voorgaande maanden waren de traditionele nieuws kanalen het populairst. Naast TV nieuws keek 23,5% dagelijks op websites van TV nieuws zoals RTL en NOS, en 21,6 % gebruikte hiervoor de nieuws apps. Sociale media en apps werden over het algemen het minst gebruikt om informatie over het virus te vergaren (zie onderstaande grafiek).
Gedurende de zomer leek de dagelijkse nieuwsconsumptie af te nemen: in mei keek bijvoorbeeld nog 56,9% dagelijks TV nieuws over het coronavirus, in juni was dat 48,1% en in juli 41,9%. Een paar maanden later, in oktober, is de trend weer omgedraaid. Zoals eerder genoemd keek nu 53,2% dagelijks TV nieuws. Het gebruik van social media, chatprogramma’s en nieuwswebsites die niet bij de traditionele media als RTL of NOS horen daalde licht, en het gebruik van overheidswebsites bleef ongeveer gelijk ten opzichte van afgelopen zomer. Het gebruik van de overige media kanalen (vb. radio, kranten, tijdschriften, actualiteiteprogramma’s, talkshows) nam in oktober weer toe.
Wij vroegen onze deelnemers ook hoe betrouwbaar ze de verschillende media vonden. Het vertrouwen in bijna alle soorten media omtrent het geven van correcte informatie over het virus is afgenomen ten opzichte van het begin van onze metingen in mei. De grootste verschillen in betrouwbaarheid zagen we bij talkshows, actualiteitenprogramma’s en TV nieuws: men vond deze media over het algemeen minder betrouwbaar in oktober dan in mei. De grootste verschillen in onbetrouwbaarheid zagen we bij apps en tijdschriften: die werden vaker als onbetrouwbaar gezien in oktober dan in mei.
Risicoperceptie
Hoe schat Nederland de risico’s in rondom deze crisis? Wij vroegen onze deelnemers naar hun risicoperceptie.
In oktober dacht men gemiddeld 30,2% kans te hebben om het virus die maand op te lopen. In mei was dit 26,3%, in juni 22,6%, en in juli 22,3%. Het gevoel risico te lopen op besmetting was dus nog nooit zo hoog als in oktober. Het aantal mensen die het risico op 50/50 inschat was in oktober ook hoger dan de maanden ervoor (29,6%).
Slechts 51 personen (4,4%) dachten dat ze zeker niet besmet zouden worden de komende maand: ook dit is het laagste percentage van de afgelopen maanden. Mensen lijken dus steeds meer rekening te houden met het feit dat ze besmet zouden kunnen worden. Zeven personen dachten dat ze 100% zeker besmet zouden worden de komende maand.
Wederom schatten vrouwen de kans om besmet te worden hoger in dan mannen (32,5% versus 27,8%).
Ook leeftijd bleek weer een rol te spelen: Ouderen schatten het risico op besmetting gemiddeld iets lager in dan jongeren.
Welzijn
Tot slot onderzochten wij hoe men zich de afgelopen periode voelde. Uit onze steekproef kwam naar voren dat men zich in oktober, net als in de voorgaande maanden, niet echt eenzaam voelde. Gedurende ons hele onderzoek kwam steeds naar voren dat mensen zich meestal goed voelden. Minder dan 1% voelde zich in sterke mate angstig, bang, van streek of nerveus. Gedurende de zomer leek het gevoel van angst af te nemen; in juli ervoeren mensen significant minder angst dan in de maanden ervoor. In oktober voelden mensen zich echter weer net zo angstig als aan het begin van onze metingen in mei. Die angstgevoelens zijn overigens niet heel sterk; men voelde zich meestal nauwelijks tot een beetje angstig. Een zelfde patroon vonden we voor de gevoelens “van streek”, “nerveus”, en “bang”.
Net als in de maanden hiervoor leken leeftijd en geslacht van invloed te zijn op het welzijn van de deelnemers. Oudere mensen rapporteerden gemiddeld genomen een hoger welzijn dan jongere mensen. Daarnaast voelden vrouwen zich iets vaker angstig dan mannen. Mannen voelden zich over het algemeen sterker en meer vastbesloten dan vrouwen. De verschillen zijn echter klein.
Al deze bevindingen vonden we ook in de eerdere maanden; gedurende de crisis lijkt er dus weinig veranderd te zijn.
**********************************Bonus**********************************
Omdat de corona crisis al maanden duurde, was ons onderzoek in oktober iets uitgebreider dan in de voorgaande maanden. Zo vroegen wij onze deelnemers welke maatregelen zij zouden willen dat de overheid neemt als het aantal besmettingen blijft toenemen, of zij zich zouden laten vaccineren, en of zij bekend waren met het corona dashboard.
Welke maatregelen zou u willen?
Een overduidelijke meerderheid van de deelnemers stond wel achter énige maatregelen: slechts 2,9% zou willen dat de overheid helemaal geen maatregelen nam als het aantal besmettingen zou blijven toenemen. De meest populaire maatregel is het stimuleren van jongeren om zich beter aan de maatregelen te houden: 64,8% van de ondervraagden stond hier achter. De overige maatregelen werden allemaal door minder dan de helft van onze steekproef gesteund. Het lijkt er dus op dat de meeste mensen wel weten dat er maatregelen genomen moeten worden, maar het lastig vinden om de verschillende concrete opties te accepteren.
Deelnemers hadden ook de optie om zelf een maatregel voor te stellen. 109 deelnemers hebben dit gedaan. De bestaande dringende adviezen omzetten in verplichtingen werd het vaakst genoemd (27,5%). Denk hierbij aan een mondkapjesplicht, samenscholingsverbod, strengere handhaving en hogere boetes voor wie zich niet aan de regels houdt. Daarnaast werd een avondklok regelmatig genoemd (14,7%).
Zou u zich laten vaccineren?
Het aantal mensen dat zich zou laten vaccineren als een coronavaccin beschikbaar komt, is maar net meer dan de helft (54%). Er was ook nog een groep die twijfelde (23,4%), en 22,7% gaf aan zich waarschijnlijk niet te laten vaccineren.
Oudere mensen wilden zich over het algemeen vaker laten vaccineren dan jongeren. Ondanks dat we vonden dat vrouwen (1) zich beter aan de maatregelen hielden, (2) de kans om besmet te worden hoger inschatten, en (3) zich vaker angstig voelden, gaven meer mannen (59,5%) dan vrouwen (48,4%) aan zich (waarschijnlijk) te laten vaccineren. Opvallend is ook dat negatieve gevoelens zoals angst en nervositeit niet samenhangen met de intentie zich te vaccineren, zoals je misschien wel zou verwachten. Juist gevoelens van alertheid, oplettendheid en vastbeslotenheid hielden verband met de vraag of men het vaccin zou gaan halen: alerte, oplettende en vastbesloten mensen gaven vaker aan zich te laten vaccineren als het zover is.
Mensen met een hoger opleidingsniveau waren gemiddeld genomen meer geneigd om een vaccin te halen dan mensen met een lager opleidingsniveau. Hoe meer thuiswonende kinderen of huisgenoten men had, hoe lager de intentie zich te laten vaccineren was.
Het corona dashboard
Het coronadashboard is een website van de overheid waarop actuele informatie over de ontwikkeling van het coronavirus in Nederland wordt gegeven. Het dashboard presenteert zowel landelijke als regionale cijfers rondom corona. Bijvoorbeeld hoeveel mensen er positief zijn getest op corona, hoeveel mensen er zijn overleden aan corona, of hoeveel ziekenhuisopnames er zijn. Hieronder ziet u een deel van hoe het dashboard eruitziet.
In onze steekproef gaf 39,9% (465 personen) aan bekend te zijn met het corona dashboard. Van deze 465 personen had 35,1% het corona dashboard in oktober niet bezocht. Slechts 5,4% bekeek de cijfers dagelijks, 20,9% keek minder dan een keer per maand op het dashboard.